Te Ra Hauora o te Ao 2022 | He hua mo te hinengaro hauora, tinana me te aorangi!

hoki Te Ra Hauora o te Ao 2022, te World Health Organization (WHO) kei te whiti te rama ki runga i te te pa kaha o te hauora o te aorangi ki te oranga tangata, me te hiahia ki te mohio he raruraru hauora ano te raruraru o te rangi. He whakauru maha, ki tonu i nga matūkai me te pūmua, ka whai waahi nui nga hua ki roto te whangai i to tatou taupori e tipu haere ana, me te whakakore i te kore kai i runga i te oranga taiao.

 

He whare mana kai

I roto i nga kai tino pai o te ao, kotahi te hua manu nui e whakarato ana 13 nga huaora me nga kohuke me te 6 karamu o te pūmua tino kounga¹.

Kei roto i nga hua e iwa nga waikawa amino tino nui, na reira ka puta he pūmua 'oti'. I tua atu, ko te ōwehenga me te tauira e kitea ai enei waikawa amino ka waiho hei tohu tino pai mo nga hiahia o te tinana.

He maha nga matūkai kei roto i nga hua he iti noa te kai engari ka hiahiatia hei waahanga o te kai hauora hei awhina i a koe ki te mahi pai me te karo i nga take hauora nui.

 

Te painga o to roro

Ko nga hua manu tetahi o nga puna kai pai o choline, he matūkai iti-mohiotia me te mahi nui ki te tautoko whanaketanga roro me te mahi.

He mea nui ake, ka awhina te choline ki te whakaputa ngota ngota tohu i roto i te roro, he mea nui mo te tipu o te hinengaro me te mahara^2,3.

Ahakoa e hiahiatia ana te choline e te katoa i nga wahanga katoa o te ao, he mea tino nui ki roto te tautoko i te whanaketanga hinengaro i te wa e hapu ana me te whangai u⁴. Ka taea hoki te awhina whakaitihia te hinengaro heke i roto i nga kaumatua⁵.

Kia mahara! Kotahi noa te hua nui ka tutuki 25% o o whakaritenga choline ia ra¹, ka mau mai i a koe nga painga o te roro i roto i te kotahi mokihi reka, maha.

 

Te whangai i to tinana

He pai mo te tinana me te roro! Ko nga hua he a puna kaha o nga matūkai tino nui e tautoko ana i nga tini ahuatanga o te oranga tinana.

He mea nui te pūmua mo te kaha me te whakatikatika o te uaua me te kiko, a ehara i te mea ko nga hua anake ka kikii, engari ko te pūmua kei roto Teitei-teitei, ko te tikanga he ngawari te keri me te hanganga tika o nga waikawa amino e iwa. Koinei te mea tino ka wehewehe i nga hua mai i etahi atu puna pūmua!

He mea nui te whakatutuki i o hiahia o ia ra mo te pūmua te whawhai i nga mate, te tipu kaha o nga makawe me nga whao, te whakapai ake i te hauora o nga wheua, me te hanga uaua – ka taea e ia te tautoko me te whakahaere taimaha^6-10.

He hua hoki he kai pai mo te kanohi, me o ratou yolks kei roto nga antioxidants kaha, te lutein me te zeaxanthin^11,12. Ko nga rangahau e whakaatu ana ko te kai auau o enei matūkai ka tino nui whakaitihia te mate o te katarata me te paheketanga o te macular^13-16. I roto i tetahi rangahau whakahaere, ko te kai i te 1.3 noa nga hua manu ia ra mo te 4.5 wiki ka piki ake nga taumata toto o te lutein ma te 28-50% me te zeaxanthin ma te 114-142%¹⁷.

I tua atu, huaora A, huaora E me te selenium ka kitea ano i roto i nga hua, e tautoko ana i te hauora kanohi i a koe e pakeke haere ana. Inaa, ko te kore huaora A te take matua o te matapo i te ao¹⁸.

I tana korero mo tana UN Nutrition Report i tukuna i te Pipiri 2021, Lora Iannotti, te kaiwhakahaere o te E3 Nutrition Lab i te Whare Wananga o Washington i St. Louis, i kii te tamaiti me kai i te iti rawa. 12 nga wa nui atu i te momo rereke i runga i te tipu, penei i te karoti, ki te whiwhi i te nui o Huaora A e wātea ana i roto i te tohanga iti o nga hua¹⁹. I tua atu i te tirohanga, ka awhina te huaora A i roto i nga hua ki te pupuri te kiri hauora me te kaha o te punaha mate.

Ko nga hua manu tetahi o nga he iti noa nga puna huaora D. I etahi wa ka kiia ko te 'huaora o te ra', he mahi nui te huaora D ki te pupuri i te hauora o o tatou tinana, ina koa o tatou koiwi me te punaha mate⁵.

He maha atu nga matūkai kei roto i nga hua ka kawea mai he maha o nga painga, tae atu ki rino, e kawe ana i te hāora ki ngā pūtau me te aukati i te anemia; a huaora B12 me te iodine, e tautoko ana i te mahi roro hauora me te tipu me te whanaketanga o te tamaiti.

 

Te tiaki i to aorangi

He mea whakamiharo, ehara i te mea pai noa nga hua mo te hauora tangata, engari mo te oranga o te aorangi! Ko nga hua he a puna pūmua pānga iti ka whai i te raro tapuwae taiao o nga puna pūmua kararehe noa me te rite ki etahi kai tipu²⁰.

He mihi tenei ki nga mahi hou me nga hua nui kua puta i runga i te paamu me te mekameka tuku hua manu i nga tau tata nei. Hei tauira, i Kanata te tapuwae taiao o te mekameka tuku hua hua i heke tata ki te 50% i waenganui i te tau 1962 me te 2012, i te wa i piki ake te hua hua manu ma te 50%²¹.

Waihoki, i te tau 2010, ko te tapuwae taiao o te kirokaramu o nga hua i mahia i Amerika kua whakaitihia e 65% whakaritea ki te 1960, me ka heke te tukunga hau kati ma te 71%²².

He iti ano te wai e whakamahia ana e nga hua ki etahi atu puna pūmua rongonui, penei i te nati, e hiahiatia ana neke atu i te wha nga wa nui atu i te wai i nga hua, ia karamu o te pūmua²³.

I tua atu, kei te rapu nga pakihi hua manu i nga wa katoa mo nga huarahi hou kia pai ake ai te whakangao ki te taiao.

I Ahitereiria, 10 o nga kaihanga hua manu nui 12 o te whenua kua whakatinanahia etahi momo hua te hiko o te ra i runga i o raatau paamu. Na i Kanata, te te whare kupenga kore tuatahi o te ao kei te mahi. Kei te kaha hoki te mahi a te ahumahi hua manu puna hoia tauwhiro, hei awhina ki te aukati i te ngahere i Amerika ki te Tonga.

 

Te pai katoa

Ko nga hua he tino pai mo te taiao – he kaha te kai me te iti o te paanga ki te taiao. Kaore i te whakahua, he utu, he maha, he tino reka ano hoki!

tenei Te Ra Hauora o te Ao, I a tatou e titiro ana ki a tatou punaha kai hei awhina i te oranga oranga mo tatou me to tatou ao, me mohio tatou ki te Ka taea e nga hua te mahi nui ki te whakatau i te matekai me te raru o te rangi.

 

Tohutoro

¹ Pokapū Kai Hua

² Zeisel SH & da Costa KA (2009)

³ Blusztajn JK, et al (2017)

⁴ Zeisel SH (2000)

⁵ Nga Hēki o Ahitereiria

⁶ Westerterp-Plantanga MS (2008)

⁷ Bosse JD me Dixon BM (2012)

⁸ Altorf-van der Kuil W, et al (2010)

⁹ Kerstetter JE, et al (2011)

¹⁰ Tikina Kapiti

¹¹ Khachik F, et al (1997)

¹² Bone RA, et al (1997)

¹³ Jia YP, et al (2017)

¹⁴ Delcourt C, et al (2006)

¹⁵ Gale CR, et al (2003)

¹⁶ Roberts RL, et al (2009)

¹⁷ Handelman GJ, et al (1999)

¹⁸ Sommer A (2001)

¹⁹ Te Whare Rangahau kararehe o te Ao (IRLI)

²⁰ Te Puna Rauemi a-Ao (WRI)

²¹ Egg Farmers of Canada

²² Pelletier N, et al (2014)

²³ Mekonnen MM & Hoekstra AY (2012)